بخش دوم
گام دوم. بررسي و تحليل معیارهای انتخاب موضوع
برای انتخاب موضوع تحقیق، بایستی پارامترهای متعددی را در نظر گرفت.
داشتن دانش موردنیاز
قطعا اولین و تاثیرگذارترین پارامتر در انجام تحقیق، دارا بودن حداقل دانش در زمینه تحقیق است. عدم توانمندی در انجام تحقیق و فقدان اطلاعات اولیه مورد نیاز یکی از چالش های اصلی بسیار از دانشجویان است. در واقع، بسیار از دانشجویان برای نگارش پروپوزال از دوستان و اساتید خود کمک می¬گیرند که به خوبی به عدم توانائی در تکیمل پایان نامه آن واقفند. هر چند نگارش و تصویب پروپوزال یکی از گام های کلیدی و طولانی مدت در فرآیند نگارش پایان نامه است اما این مساله نبایستی منجر به انتخاب موضوعی شود که صرفا برای فرار از نگرانی از دست رفتن زمان باشد بلکه انتخاب موضوع بایستی با بررسی توانائی در انجام آن صورت گیرد.
علاقمندی به موضوع
در صورتیکه که فرد دارای توانائی مانور در چند زمینه است، قطعا بایستی موضوع مورد علاقه در الویت باشد چرا که موضوع تحقیق نزدیک به یکسال با دانشجویان ارشد و چندسال با دانشجویان دکترا همراه بوده و به چالش اصلی تحصیل و حتی زندگی فرد بدل می شود. عدم علاقه به موضوع تحقیق منجر به ایجاد دافعه و خسته کننده بودن بحث شده و تاثیر مستقیمی روی کیفیت پایان نامه خواهد داشت. ذکر این نکته ضروریست که علاقمندی به تحقیق نبایستی بحث داشتن دانش اولیه را تحت الشعاع خود قرار دهد و قطعا داشتن دانش اولیه در الویت قطعی قرار دارد.
نیاز جامعه
پاسخگوئی به نیازهای جامعه جزء اصلی ترین معیارهای ارزیابی کاربردی بودن پایان نامه است. از این رو، بایستی در انتخاب موضوع پایان نامه نگاهی نیز به نیازهای روز جامعه داشت. آسیب شناسی کاستی ها، ضعف ها و نارسائی ها موجود در محدوده بحث می تواند کمک شایانی در انتخاب موضوعی مبتنی بر نیاز جامعه داشته باشد. بسیاری از سازمان ها، وزارتخانه ها و شرکت ها فهرستی از چنین نیازهائی داشته و پشتیبانی مادی و علمی از تحقیقات انجام شده در زمینه این نیازها دارند.
در اختیار داشتن امکانات تحقیق
بسیاری از تحقیقات نیازمند امکانات آزمایشگاهی، سخت افزاری و کتابخانه ای خاصی هستند که تامین و در اختیار بودن آنها شاه کلید پیشبرد و ارتقاء تحقیق است. بایستی قبل از ارائه و تائید پروپوزال حتما هماهنگی اولیه با دانشگاه یا مرکزی که امکانات موردنیاز در آنجا هست انجام شود. چنین هماهنگی هائی بایستی از طریق استاد راهنما و معاونت پژوهشی دانشگاه به صورت مکتوب و مستند انجام شود.
بدیع بودن موضوع
تکراری نبودن موضوع مساله ایست که قطعا بایستی با تحقیق و اطمینان قطعی در مورد آن، مطرح شود. بهترین و جامع ترین مرجع بررسی پایان نامه های انجام شده در ایران پایگاه ایرانداک است که بعدا مفصل در مورد این پایگاه و نحوه استفاده از آن بحث خواهد شد.
كاربردي بودن
یکی از ایرادات کلی که به پایان نامه های انجام شده در ایران وارد می شود عدم کاربردی بودن آن و در واقع محدود شدن آن به محیط دانشگاه است. چنین ایرادی به ویژه در رشته های فنی نمود بیشتری دارد.
زمینه شغلی
یکی از روش های کاربردی کردن تحقیق، انطباق موضوع با فعالیت و زمینه شغلی فرد محقق است. هر فردی با توجه به درک کاستی ها و نیازهای موجود در محیط کار خود می تواند، مسیر اجرای تحقیق خود با هدف کاهش ضعف و از بین بردن نواقص در افق روشنی قرار دهد.
انطباق با موضوع با دوره¬های تحصیلی قبلی
همانگونه که در طول دوران تحصیل هر فرد، دانش علمی در مقاطع مختلف تکامل می یابد و تغییر رشته در مقاطع تحصیلی منجر به ضعف در پایه و عدم درک عمیق از هر مقطع می شود؛ انتخاب یک چارچوب و موضوع کلی برای انجام تحقیق در طول مقاطع تحصیلی سه گانه نیز تاثیر بسزائی در تعمیق تحقیق خواهد داست. انطباق موضوع در مقاطع مختلف تحصیلی بدین معنی نیست که محقق دقیقا حول یک موضوع خاص فقط مطالعه کند بلکه هدف انتخاب رویه و جهت گیری مناسب اولیه است. به عبارت دیگر، انتخاب موضوع در مقاطع پائین تر باید به گونه ای باشد که امکان بسط و ارتقاء تحقیق برای آن پیش بینی شود.
داشتن ظرفیت استخراج مقاله
یکی از معیارهای ارزشیابی و اخذ نمره در نگارش پایان نامه، استخراج مقاله از آن هست. استخراج مقاله از پایان نامه نشان دهنده استاندارد بالای آن پایان نامه بوده و علاوه بر اینکه بخشی از نمره پایان نامه به مقاله اختصاص دارد، بلکه تاثیر روانی مثبتی نیز روی داوران و اساتید خواهد داشت. با توجه به اهمیت استخراج مقاله، حتما در انتخاب موضوع، بحث هائی که دارای پتانسیل و قابلیت بیشتری برای استخراج مقاله دارند، بایستی در الویت قرار گیرند.
پیش بینی برخی سختی های اجرا تحقیق
در بسیاری از موارد با وجود اینکه اراده محقق برای انجام تحقیق بسیار جدی است اما در فرآیند اجرای کار رخدادهائی روی می دهد که عدم پیش بینی و برنامه ریزی برای آن باعث کند شدن و حتی مختل شدن اجرای پایان نامه می شود. پایان نامه های مبتنی بر تحقیق میدانی، مطالعاتی با تعداد منابع کم و یا با دسترسی مشکل، مشکلات دسترسی به افراد و یا مکان اجرای تحقیق و... از اینگونه موارد هستند.
در نظر گرفتن حداکثر زمان تکمیل پایان نامه
برای هر پایان نامه ای مدت زمان مشخصی تعریف می شود که محقق ملزم به رعایت آن و عدم تجاوز از مدت تعریف شده است. در زمان انتخاب موضوع حتما مدت زمان را در نظر داشته باشید.